Türkiye’nin İlk ve Tek Peynir Müzesi

Türkiye’nin İlk ve Tek Peynir Müzesi Kars’ın Boğatepe Köyü’nde bulunuyor. Bilmeyenleriniz olabilir. Ben de bölgeye gelene kadar bilmiyordum.

Hani orada bir köy var uzakta, o köy bizim köyümüzdür derler ya. Aynen öyle bir yer. Gelince insan şaşırıyor tabi. Biz buraya söz konusu peynir müzesini gezmek ve üretim yerinden peynir almak amacıyla geldik.

Ancak fark ettik ki biz şehirlerde yaşayanlar sadece tükettiğimiz için üretimin hangi şartlarda  ya da ne kadar zor şartlarda yapıldığı ile hiç ilgilenmiyoruz. Şimdi şehre göç etme kolaylığı yerine bizim için bir şeyler üretmeye çalışan bu insanlara ne kadar saygı duyulması gerektiğini de görüyoruz. Her şey o kadar doğal ki biz çocuklarımızı hava soğuk diye dışarı bile çıkarmazken buradaki çocuklar soğuğa aldırış etmeden neredeyse çırılçıplak ortalıkta koşuşturup duruyor.

Boğatepe Peynir Müzesi’ne Ulaşım

Değerli arkadaşlarım yakın bir yerde kalabileceğiniz her hangi bir otel yok. Kars merkezde kalmak ve planlamanızı buna göre yapmak zorundasınız.

Köy, Kars’ın yaklaşık olarak 50 km batısında yer alıyor. Her ne kadar şoförlüğünüz kuvvetli olsa da özellikle kışın buraya gelirseniz sakın ola araba kiralama riskini almayın. Yolları tanımıyorsunuz. Hava şartları ani olarak değişebiliyor.

Biz oradayken bile arabalarıyla karda mahsur kalanları gördük, okuduk.  Eğer 3-6 kişiyseniz size tavsiyem bölgenin tamamına hâkim Osman ÖZAYAĞ. Biz kendisi ile İshak Paşa Sarayı, Ani, Çıldır, Boğaztepe Köyü, Havaalanı-Otel-Havaalanı intikali paket olarak 840 TL (2018) bir bedele anlaştık. 5 kişi olduğumuz, 650 km yol yaptığımız, rehberlik ve özgürlük düşünülürse inanın çok komik bir para. Tel : 0530 69177 91

Boğatepe Köyü

93 harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Ruslar tarafından demografik yapıyı değiştirmek üzere Kars bölgesine getirilen Molokanlar bugünkü Boğatepe bölgesine yerleştirilmiş.

Molokanlar Ortodoks Kilisesine bağlı ama ibadet biçimleri farklı Rusça konuşan bir halk. Tarım ve hayvancılıkta ehil oldukları için bölgeye de beraberlerinde yenilikleri de getirmişler. Buranın köy haline gelmesi ise 1880 yılında İsviçreli iş adamlarının bölgenin Alp Dağları’na olan benzerliği nedeniyle Molokanların ürettikleri bol miktarda sütü işlemek için kurdukları gravyer peyniri imalathanesi ile başlamış.

Bu imalathanelere Rusça fabrika anlamındaki zavot deniyor. Yani bazı yazılarda gördüğünüz zavot ifadesi buradan geliyor. Ben müzede 1910 yılında burada çalışan İsviçre Almanlarının resimlerini gördüm.

1920 yılına kadar köyde Ruslar, Malakanlar ve Rumlar yaşamış. Zavot köyde yaşayan halk tarafından verimli şekilde işletilmiş. 1917 Ekim devriminden sonra Rusların Kars’tan çekilmesiyle birlikte bölge halkı Rusya’ya ve Gürcistan’a geri dönmüş. Onlar dönerken köye Tiflis’in Borçalı bölgesinde yaşayan Karapapak Türkleri yerleşmiş.

Karapapak Türkleri 40 yıldır gravyer peyniri ürettikleri için bu işi burada da devam ettirmiş. Aralarında İsviçre’den sertifikalı gravyer ustaları bile varmış. 1921 yılında Türkiye’nin ilk şirket kooperatifleriyle üretime geçmişler. Yani bu köy Cumhuriyet dönemi peynirciliğin başlatılması ve geliştirilmesinde de öncülük yapmış.

Zavot Ekomüzesi (Boğatepe Peynir Müzesi)

2005 yılında bu köy bir öncülük daha yapmış ve burada Zavot Ekomüzesi adıyla Türkiye’nin ilk peynir müzesi kurulmuş.

Ekomüze ne demek? Ekomüze korumakta olduğu mirası nesneler üzerinden değil insan ve çevresi üzerinden ele alan müze demek. Yani bu müze burada yok olmakta olan peynirciliği tekrar canlandırmak ve geliştirmek amacıyla kurulmuş. Zaten köy halen Kars bölgesinde geleneksel gravyer ve kaşar üretiminin yapıldığı tek köy.

Ürünlere gelince burada gravyer ve kaşar dâhil 3-4 çeşit peynir bulabiliyorsunuz. Peynirler gerçekten güzel. Fiyatları ise şehir fiyatlarının biraz altında… Ancak çocuklarınızın burada yaşayan çocukları yerinde görmesi için bile buraları görmeniz ve yaşamanız gerektiğini düşünüyorum.

Değerlendirme

Hollanda’da peynir üretim çiftlikleri gezdim. Bu çiftliklerde üretilen peynirlerin sunum ve satışlarına şahit oldum. Oradaki sunumlar; insanların giyiminden, peynirlerin çeşitliliğine, 3 aylık-1 senelik peynirlerden, hediyelik eşyalara kadar gel de al diyor.

Maalesef karşılaştığım müze ve satış noktası birbirinden ayrı olarak düzenlenmiş. Türkiye’nin ilk ve tek peynir müzesinde sadece ustaların, hayvanların vb. alınan çıktıların ya da çekilen resimlerin kronolojik tarihi bir sunumunu görüyorsunuz.

Bu müzede peynir çeşitlerini ya da üretimini yaşayarak öğrenmeniz imkânsız. Bu kapsamda verilecek destek ile Hollanda Peynir Çiftliklerinin örnek alınarak müzenin ahırdan bozma havasından kurtarılmasının ve küçük çocukların bile takip edebileceği peynirin üretimini anlatan insanların yöresel kıyafetleri ile sunum ve satış yaptığı bir yer hale getirilmesinin bölgenin kalkınmasına da müthiş bir katkı sağlayacağını değerlendiriyorum.

Kars ve çevresi ile ilgili diğer yazılarımız için Kars Gezi Rehberi‘ne bakmayı unutmayın. Sağlıcakla Kalın.