Nepal’de Bulunan Tapınak Çeşitleri

Nepal’de bulunan tapınak çeşitleri daha çok geleneksel diye de tanımlayabileceğim olağanüstü hayvan heykellerinin ya da koruyucuların tanrı heykelleri ile bütünleştirilip durbar denilen eski meydanlarda ya da manastır ve özel alanlarda yansıtıldığı Hindu ve Budist din felsefesini temsil eden yapılardan oluşuyor.

Tapınaklar, Nepal medeniyetinin temsil edildiği Kathmandu Vadisi’nde yoğunlaşmış durumda. Vadi kapsamında bulunan başkent Kathmandu ve komşu tarihi şehirler Patan ve Bhaktapur tüm tapınak çeşitlerini bir arada ve yoğun şekilde görebileceğiniz yerler. Çünkü Nepal’de neredeyse her tanrı ve inanış için ayrı ayrı tapınak yapılmış.

Ben de elde ettiğim deneyimler çerçevesinde gezgin arkadaşlarımın Nepal’de yapacağı gezilerde karşılaşacağı Hindu ve Budist din felsefesini temsil eden tapınak tiplerini ve tipik bilmeniz gereken sembolleri aşağıda başlıklar halinde özetledim.

Nepal’de Bulunan Tapınak Çeşitleri

Hinduizm Tapınakları

-Pagoda Tipi Tapınaklar

Nepal’de bulunan tapınak çeşitleri kapsamında en çok karşılaşacağınız tapınak tipi Hindu din felsefesini temsil eden Pagoda stili tapınaklardır. Bu tip tapınaklara doğuda Mandapa Shaili de deniyor. Nepal pagodalarının Nepal mimarisindeki önemi ve etkisi gerçekten de gözle görülür şekilde çok büyük.

7. yy.da Nepal’i gezen Çinli gezgin Huang Tsang, kaleme aldığı seyahatnamesinde Kathmandu Vadisi’ndeki bir çok binanın pagoda şeklinde olduğunu yazmış. Bu tür için en güzel örneklerden birinin Bhaktapur’da bulunan Nyatapola Tapınağı olduğunu söylemem mümkün.

Nepal tarihinde orta dönem de denilen 1201-1779 yılları Malla Hanedanlığı döneminde ise Kathmandu Vadisi’nde inşa edilen neredeyse tüm tapınaklar pagoda şeklinde inşa edilmiş. Yani bugün ün yapmış tüm tarihi pagodalar bu dönemin ürünleri.

Pagodalar daha çok geniş ahşap oymalı dikmeleri bünyesinde barındıran birkaç katlı çatılar şeklinde inşa edilmiş. Çatılarda ise üçgen ya da kafes pencereler görmek mümkün. Malla Hanedanlığı dönemi öncesinde ise bu tip tapınaklar sadece taş ya da ahşap kullanılarak inşa ediliyormuş.

-Kubbe Tipi Tapınaklar

Nepal’de bulunan tapınak çeşitleri kapsamında bahsedeceğimiz 2. tapınak tipi çok fazla olmasa da  karşılaşabileceğiniz Hindu din felsefesini temsil eden kubbe tipi tapınaklar. Bahse konu tapınaklar daha çok Mughal mimari anlayışını temsil ediyor. Bu anlayışa ait binalar ilk defa Malla Hanedanlığı döneminin sonunda görülmeye başlansa da ön plana Nepal modern dönemi de kabul edilen Shah and Rana Hanedanlığı döneminde çıkmış.

Örneğin Pashupatinath Tapınağı’ndaki kubbe tipli Vishwaroop Jung Bahadur Rana tarafından 1874 yılında inşa ettirilmiş.

-Shikhara Tipi Tapınaklar

Nepal’de bulunan tapınak çeşitleri kapsamında bahsedeceğimiz 3. tapınak tipi çok fazla karşılaşabileceğinizi düşündüğüm Hindu din felsefesini temsil eden Shikhara tipi tapınaklar. Bahse konu tapınaklar ilk defa 6. yy.da Guptas Hanedanlığı döneminde ortaya çıkmış. Bu mimari anlayış Lichhavi Hanedanlığı döneminde hem Hindu hem de Budist tapınakları için devam ettirilmiş.

Bu tür için en güzel örneklerden birinin Patan’da bulunan Patan Krishna Mandir Tapınağı olduğunu söylemem mümkün.

Nepal’de genel olarak bu binaların duvarları arasında depreme karşı daha fazla esneklik sağlayan ahşap bir direk ile duvarlar arası kirişler bulunuyor. Bu mimari anlayışın depreme karşı da etkili olduğu düşünülüyor. Nitekim fotoğrafta gördüğünüz gibi 2016 yılında meydana gelen depremde tapınağın 2 tarafındaki diğer tapınaklar zarar görürken bu anlayış ile inşa edilen Krishna Mandir Tapınağı zarar görmemiş.

Bu türdeki tapınaklar daha çok tuğladan yapılmış. Mağaraları ve dağları simgeleyen konik kuleler kullanılmış. Söz konusu tapınaklar genellikle hem rutubetten korunması hem de daha net gözükmesi için basamaklı bir platform üzerine oturtulmuş. En tepelerinde ise yivli disk şeklinde Amalaka denilen bir kule başı görebiliyorsunuz.

Malla Hanedanlığı döneminin sonuna doğru bu yapıların şekilleri de değişmeye başlamış ve daha kolay inşa edilen ters tomurcuk şekline dönmüş.

Budizm Tapınakları

-Stupa Tipi Tapınaklar

Nepal’de bulunan tapınak çeşitleri kapsamında bahsedeceğimiz 4. tapınak tipi çok fazla karşılaşabileceğinizi düşündüğüm Budist din felsefesini temsil eden Stupa tipi tapınaklar.

Bahse konu tapınaklar yarım küre şeklinde oturtulmuş bir platform ve platformu çevreleyen keşiş ve inananların tavaf ettiği yuvarlak bir çevreleme ile karşımıza çıkıyor.

Bu tür tapınakların eteğinden en yüksek noktasına kadar Budizm sembollerini görmek mümkün. Bütün stupaların başlık kısmında alanın her tarafından gözükecek şekilde bir çift göz var. Bu tür için en güzel örneklerden birinin Kathmandu’da bulunan Budanath Stupası olduğunu söyleyebilirim.

Hinduizm ve Budizm Tapınaklarında Bulunan Semboller

-Olağanüstü Yaratıklar (Deity)

Hinduizm tapınaklarının önünde genelde giriş merdiveninin yüksekliğine bağlı olarak olağanüstü ve tanrılaştırılmış korkunç hayvan ya da insan figürleri görmek mümkün.

Bunlar tapınakların koruyucuları olarak düşünülüyor ve genellikle çift olarak görülüyor.

-Ghanta

Hinduizm tapınakların girişlerinde göreceğiniz çanlara gelince onların adı Sanskritçe bir terim olan Ghanta. Dini uygulamalarda kullanılan ghantanın çalınmasının hayırlı bir ses ürettiği ve kötülüğü defettiği düşünülüyor.

Burada amaç tapınağın tanrısına kişinin kendisinin geldiğini ve tapmak için hazır olduğunu bildirmek. Bu konular ile ilgili tüm ayrıntıları Nepal ve Hinduizm Anlayışı (Din, Reenkarnasyon ve Kast Sistemi) başlıklı yazımda bulabilirsiniz.

-Stupalarda Bulunan Yapı Sembolleri

Budizm tapınağı olan stupalarda bulunan yapı sembollerinin de yeri gelmişken anlamını vermek istiyorum.

Mandala, Buda’nın oturduğu platformu; Kubbe, yaşadığımız evreni; Burun, nirvanayı; Harmika, nirvanaya ulaşmanın 8 aşamalı yolunu; 2 göz, aklı ve Buda’nın her şeyi gördüğünü; 13 katman, aydınlanmaya giden adımları; Lotus, saflığı; Şemsiye, Bouddha, Dharma ve Sangha’nın koruyuculuğunu; Tepe Nokta ise dağların kralı Sumeru Dağı’nı temsil ediyor. Bu konular ile ilgili tüm detayları Nepal ve Budizm Anlayışı (Din, Temel Öğreti ve Nirvanaya Ulaşma) başlıklı yazımda bulabilirsiniz.

-Dua Çarkı

Yine Budizm’e ait tüm tapınaklarda göreceğiniz çarklar Budist itikadının önemli bir unsuru olarak kabul ediliyor. Bu dua çarklarının boyutu yerine göre değişebiliyor. Bazen 2 kişinin zor çevirebileceği kadar büyük çarklar ile de  karşılaşabilirsiniz.

Çarkların üzerinde daha çok nirvanaya ulaşmanın yollarına yönelik dualar var. Budistler bu çarkları saat yönünde döndürdüklerinde bu duaların rüzgar ile birlikte evrene karışıp kabul olduğunu düşünüyorlar.

Bu yazımda sizlere Hinduizm ve Budizm özelinde tapınak çeşitleri ve öne çıkan semboller ile ilgili bilgi vermeye çalıştım. Yukarıda sunulan başlıkların Nepal’e gidecek gezginler için özet ancak bilinmesi gereken bilgiler olduğunu düşünüyorum. 

Nepal ile ilgili diğer yazılarımıza Nepal Gezi Rehberi‘nden ulaşabilirsiniz. Sağlıcakla Kalın.