Side Antik Kenti Gezisi

Side her ne kadar antik kent ile iç içe yaşıyor olsa da antik kenti ayrı ele almakta ve bir özet yapmamak adına Side Antik Kenti Gezisi için ayrı bir yazı kaleme almakta fayda var.

Çünkü gördüğünüz anda sizi büyüleyen, gezerken sizi 2000 yıl öncesine götüren antik kentin her tarafından tarih akıyor.

Koskoca bir alana yayılmış antik kentin tiyatro hariç koruma ve kontrol altında olmaması ise ayrıca ele alınması gereken konu. Yani isteyen herkesin elini kolunu sallayarak dolaşabildiği antik kent için bir bakıma Yaşayan antik kent! desem çok da yanlış olmaz.

Çağdaş yaşam alanları ile bu kadar karmaşıklaşmış (iyi mi kötü mü tartışılır) bir başka antik kent bilen varsa söylesin biz de bilelim.

Ancak şunu net olarak söyleyebilirim. Side Antik Kenti; tiyatrosu, agorası, tapınakları, limanı, hamamları, suyolları ve müzesi ile gerçekten gidilip gezilmesi gereken önemli bir tarihi miras. Elinize bir dal alıp toprağı azıcık kazsanız altından bir şeyler çıkacakmış gibi duruyor. 

Ben de foto ve gezi sever arkadaşlarıma yardımcı olmak adına size harita üzerinden kenti ve en iyi fotoğraf çekim noktalarını anlatmaya çalışacağım.

Side Antik Kenti

Kentin zenginlikleri özellikle Romalılar döneminde yapılara da yansımış. 1947 yılında başlatılan ilk kazı çalışmaları ise günümüzde hala devam ediyor. Bu çalışmalarda; doğal olarak bölgede bulunan daha çok Roma dönemi kalıntıları ortaya çıkarılıyor.

Gezmeye başlamadan önce antik kentin kafanızda oturtabilmeniz için yukarıdaki haritayı kullanabilirsiniz. Sizin de fark ettiğiniz gibi antik kent ile Side’nin tarihi yarım adası neredeyse özdeşleşmiş durumda.

Bunun başlıca sebebi Roma döneminin sona ermesi ile birlikte kentin terk edilmesi ve 13. yy.dan itibaren Selçukluların, 15. yy.dan itibaren Osmanlıların idaresine giren kentte Türklerin yaşamaması. Bu nedenle de antik kenti de kapsayan ve içerisinde Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait eserleri de barındıran bir tarihi bölge de yok.

-Apollon Tapınağı

İlk olarak Side’nin de simgesi olan Apollon Tapınağı’ndan başlamak istiyorum.

Yakışıklı Apollon,  o dönemde Sanatın, Işığın, Güneşin ve Şiirin Tanrısı. Aynı zamanda şehrin de baş ve kurucu tanrısı olarak kabul ediliyor.

M.S. 150 yıllarında Side halkı zenginliklerinin kaynağı olarak gördükleri Tanrı Apollon’a hürmeten denizcileri ve limanı korusun diye  limanın hemen yanında Harita’da 10 numaralı noktada gördüğünüz sadece birkaç sütunu kalan tapınağını yaptırmış.

Buraya o zamanlarda Sütunlu Cadde denen şehre girdikten sonra kentin ana caddesi olan (şu anda maalesef asfalt ulaşım yolu) vasıtasıyla ulaşılıyormuş.

Tapınak daha sonra yapılan ve fotoğrafta arka tarafta yıkıntıları görülen Bizans Bazilikası’nın tam ortasında bulunuyor.

Zaten tapınağın da bir kısmı bazilika yapımında kullanılmış. 

Apollon Tapınağı’nın sütunlarının büyüklüğü ve sütunlar üzerine yerleştirilen mimari unsurlardaki kabartmaların güzelliği inanılmaz.  

Tarihi kalıntıları ile birlikte tapınak gerçekten görülmeyi hak eden önemli bir miras. Özellikle de gün batımında muhteşem fotoğraflar için Side’nin belki de en iyi sahnesi. Ancak turistlerce çok yoğun ilgi gösterildiğinden serbest fotoğraf çekmeniz de hayli zor.

Side’de Apollon Tapınağı ve çevresindeki muhteşem sahne sadece yerli ve yabancı foto severleri değil gelin-damat ve kameraları da buraya çekmiş. Biraz zorlansalar da çok güzel anı fotoğrafları aldıklarına eminim.

Tarihi kalıntıları ile birlikte gerçekten görülmeyi hak eden önemli bir miras. Özellikle de gün batımında muhteşem fotoğraflar için  Side’nin belki de en iyi sahnesi. Ancak turistlerce çok yoğun ilgi gösterildiğinden serbest fotoğraf çekmeniz de hayli zor.

Gördüğünüz sütunları ayağa kaldırıp Side’nin simgesi haline getiren Prof.Jale İnan ve ekibine ayrıca teşekkür etmek lazım.

Kendisi Türkiye’nin ilk kadın arkeoloğu. 1990’larda uzun yıllar devam eden programlı kazılarla Side Antik Kentinin gün ışığına çıkarılmasına emek vermiş; çıkarılan eserlerin sergilenmesi için Antalya ve Side Müzelerinin kurulmasını sağlamış.

Programlı kazıların dışında tarihi eser kaçakçılığına karşı çeşitli kurtarma kazıları bile gerçekleştirmiş. Ne görecekseniz ona borçlusunuz.

Çalışma Saatleri: 24 saat açık

Adres: Side Mahallesi, Cumhuriyet Blv. No:50, 07600 Manavgat/Antalya

-Side Antik Tiyatrosu

Antik kentte öne çıkan 2. tarihi yapı M.S. 2. yy.da inşa edilmiş olan muhteşem tiyatro.

Roma mimarisinin önemli örneklerinden biri olan 17,000 kişilik Side Antik Tiyatrosu Pamphylia Bölgesinin en büyük tiyatrosuymuş. Haritada 6 Numaralı noktada bulunan tiyatro eski tarihi kentin merkezinde bulunuyor.

Roma eseri olan tiyatronun bölgedeki diğer antik tiyatrolardan farkı, antik dönemde, bu tür tiyatrolar genellikle bir tepe veya yükselti eteğine bir yanı dayanılarak inşa ediliyor iken (Aspendos gibi), buradaki tiyatro, tamamen açık ve düz bir alana inşa edilmiş, kemerli mekanlar üzerine kurulmuş olması. Tiyatro 3 katlı da bir sahneye sahip. 

Yani Side Antik Tiyatrosu Roma’da bulunan meşhur Kolezyum ile mimari açıdan aynı özelliklere sahip.  Bu konu ile ilgili detaylı bilgi ve fotoğrafları Roma’nın Arenası Kolezyum (Colosseo) başlıklı yazımızda bulabilirsiniz. Zaten tiyatronun gladyatör ve hayvan dövüşleri içinde kullanıldığı biliniyor. Bu nedenle de tiyatro döneminde bölgenin en büyük anıtsal yapısı ve mühendislik başarısı olarak kabul ediliyor.

Maalesef kendi sütunları üzerinde ayakta kalmış böyle güzel bir yapının yılların aşımıyla çökme tehlikesine sahip olmasına rağmen son yıllara kadar konser, gösteri vb. bazı özel etkinliklerde kullanılmış olması beni hayli üzdü. Hatta Anadolu Ateşinin bile burada gösteri yaptığını söylüyorlar. Neyse ki artık bu tür faaliyetleri yapmıyorlarmış.

Tiyatroya giriş kişi başı 30 TL (2019). Müzekart sahibiyseniz burada geçerli.

Çalışma Saatleri: 08:00-19:00 Adres: Side Mahallesi, Liman Cd., 07330 Manavgat/Antalya, Tel: +90 242 444 6 893

-Ticaret Agorası

Tiyatronun hemen kuzeyinde yer alan ve haritada 6 Numaralı noktada bulunan 100×100 m boyutlarındaki kare planlı agora yani şehirle ilgili politik, dini, ticari her türlü faaliyetin gerçekleştiği, tüm kamu binalarının etrafında sıralandığı halka ait geniş açık bir alan var.

Burası da tiyatro gibi M.S. 2. yy.da inşa edilmiş. Maalesef zenginliklerinin kaynağı olarak değerlendirdiğim köle toplama ve satış yeri de burası.

Batısında yer alan giriş kapısı ile şu an ana ulaşım yolu olan sütunlu caddeye açılıyor.  Doğusunda uzanan diğer bir sütunlu cadde ile de imparator hamamına ve salonuna ulaşılıyor.

Agoranın ortasında yuvarlak resimde gördüğünüz yuvarlak tapınak kentin de koruyucu tanrıçası olan Şans ve Kader Tanrıçası Tykhe’ye adanmış. Tykhe Tapınağı,  Anadolu’da örneğine çok nadir rastlanan bir yapı tipi.

Agoranın kenarlarında sağlı sollu dükkan kalıntıları mevcut. Hem de kanalizasyon sistemi olan dükkanlar. 

Eskiden agora bölgesinde bile elinizi kolunuzu sallayarak gezebiliyormuşsunuz. Hakikaten inanılmaz topraktan tarih fışkıran bu bölge de nasıl olur da böyle bir şeye izin verilebilir. Zaten esnafa sorduğunuzda turistlerin buradan neler götürdüğünü anlatıyorlar. İnanılacak gibi değil. Neyse ki bana göre yetersiz olmakla birlikte bölgeyi çevirmişler. Güneş doğarken bu bölgeden hem agora hem de tiyatroyu alabilecek şekilde güzel fotoğraflar çekmek mümkün.

Agoraya giriş tiyatro ile birlikte kişi başı 30 TL (2019). Müzekart sahibiyseniz burada geçerli.

Çalışma Saatleri: 08:00-19:00 Adres: Side Mahallesi, Liman Cd., 07330 Manavgat/Antalya, Tel: +90 242 444 6 893

-Eski Evler

Agora ise sütunlu caddeler arasında sanırım o dönemde önemli kişilerin yaşadığı eski konut kalıntıları mevcut. Haritada 7 numaralı noktada bulunan bu konutlar 2 dizi halinde ve ortasında da dar bir sokak var.

Burada en çok dikkatimi çeken kanalizasyon sistemi ve bazı evlerde gördüğüm alaturka tuvaletler oldu.

Buradaki kayıtlara göre bu evler Roma dönemi sonrası erken Bizans döneminde de kullanılmış. Yani gördüğünüz evler neredeyse 1800 yıl önce kullanılan evler.

Çalışma Saatleri: 24 saat açık

-Vespasianus Anıtı ve Zafer Takı

Antik kentin içerisinde iki ana arter var. O zaman bunlara sütunlu cadde demişler.

Haritada 2 numaralı noktada bulunan ve Ticaret Agorası’nın sağ tarafındaki sütunlu cadde üzerinde yer alan zafer takının yanında MS 69-79 arasında Roma İmparatorluğu da yapmış İmparator Vespasianus’a atfen yapılmış bir giriş takı ve çeşme var.

Eskiden ortada görülen çeşme bölümünde İmparator Vespasianus’un heykeli varmış. Maalesef antik Side’ye başka giriş olmadığı için soldaki kapı yayalar tarafından kullanılırken zafer takı ise ulaştırma amacıyla kullanılıyor. Takın altından sadece bir araba geçebildiğinden açıkçası çokta uzun yıllar çeşme orada duracakmış izlenimini veremiyor..

Çalışma Saatleri: 24 saat açık

Adres: Side Mahallesi, Liman Cd., 07330 Manavgat/Antalya

-Sütunlu Caddeler

Antik kentte 2 adet sütunlu cadde varmış. Varmış diyorum çünkü…

Yazımın başında da belirtiğim gibi harita da görebileceğiniz antik kentin ana sütunlu caddesi şu anda Liman Caddesi ve asfalt ile kaplanmış kullanılıyor durumda. İşte muhteşem tarih bilincimiz….

Ticaret agorasına bakarken sağ taraftaki Side merkeze giden sütunlu caddeye değil de agoranın sol tarafındaki plaja doğru giderseniz haritada da görülen 1800 yıllık sütunlu caddeye ulaşacaksınız.

O zamanlar bu caddeler stoa şeklinde yani sütunlu ve üzeri kapalı verandaya benzer şekilde ama sağlı sollu dükkanlar da var.

Bu arada cadde günün her saati harika fotoğraf verebilecek bir konumda. Özellikle harika gün doğumu ve batımı fotoğraf çekimleri için oldukça uygun bir yer. 

Şu anda harita da gözüken devlet agorasına çıkan bir ara sokaktayım. Tarihin içerisinde tek başıma yürüyor fotoğraf çekiyorum. Burada hiçbir koruma yok. Açıkçası bunun çok yanlış olduğunu, buranın derhal kontrolsüz girişe kapatılması gerektiğini düşünüyorum.

Çalışma Saatleri: 24 saat açık

-Şehir Kapısı

Kapı, Helenistik dönemde kentin etrafındaki surlar ile birlikte inşa edilmiş. Aynı zamanda şehrin de ana kapısıymış. Savunma sisteminin bir parçası olduğu için dış taraftan da 2 kule ile korunuyormuş.

Malesef bugün kapının yerinde taş kalıntıları dışında bir şey görmeniz mümkün değil.

-Anıtsal Çeşme (Nymphaeum)

M.S. 2. yy.da inşa edilen Roma eseri Anıtsal Çeşme’de (Nymphaeum) ana giriş kapısının hemen karşısında bulunuyor. Şehrin önde gelen anıtlarından biri olan söz konusu  üç havuzlu anıtsal bir çeşmenin hala restorasyon ve onarım çalışması yapılmakta.

Bu çeşme, aynı zamanda Anadolu’nun en büyük tarihi çeşmesi: Nymphaeum. Nymphaeum mitolojiye göre su tanrısı. O dönemde halk zenginliğinin deniz kaynaklı olduğunu bildiğinden bunu bayram haline getirmiş.

O zamanlar  Deniz Ticaretinin Başlaması (Epibaterios) diye bir bayram varmış. Halk önce bu çeşme önünde toplanıyor sonra sütunlu yol üzerinden Apollon Tapınağına kadar dualar ederek yürüyormuş. Çeşme normalde üç katlıymış. Bu çeşmenin, bugün, yalnızca birinci katındaki kalıntılar görülüyor.

Çalışma Saatleri: 24 saat açık  Adres: Side Mahallesi, 07330 Manavgat/Antalya

-Devlet Agorası

Şu anda M.S. 2. yy.da inşa edilmiş antik kentin yönetim merkezini oluşturan Devlet Agorası’ndayız.  Adından da anlaşıldığı gibi biz zamanlar devlet işlerinin konuşulduğu, borsanın ve paranın döndüğü yer de diyebiliriz. Malesef plajlara giden insanlar buradan geçiyor.

Devlet Agorası’nın hemen yanı plajlara gelen insanlar için otopark olmuş. 2000 yıllık duvarlarda Ali Ayşe’yi seviyor spreyleri. Hiçbir devlet elindeki böyle bir hazineyi sokağa terk etmez. İnanın çok üzüldüm. Ben sabah 06:00 gibi fotoğraf çekimine başladım.  Neredeyse 10:00’a kadar benden başka etrafta kimseyi görmedim.

Saat 10:00 gibi dar bir alanda kazı çalışması yapan arkadaşlarla karşılaştım. Kendilerine alanın çok tarihi olduğu insanların burada elini kolunu sallayarak gezmesinin arabalarını hatta otobüslerini sağa sola bırakmalarının yanlış olduğunu söyledim.

Onlarda bana hak verdiklerini ancak ellerindeki imkanın sınırlı olduğunu sadece kazı yaptıkları yerleri kısa süreli kapattıklarını ama çok haklı olduğumu söylediler. Benim haklı olmam neyi değiştirecek ki…

Fotosever arkadaşlarım bu bölge özellikle konumu itibariyle gün batımında fotoğraf çekmeye çok daha uygun.

Çalışma Saatleri: 24 saat açık

Adres: Side Mahallesi, Gül Sk. No:64, 07330 Manavgat/Antalya

-Surlar

Side Antik Kenti’nin MÖ 188 ile 102 yılları arasında inşa edilen surları kara ve deniz surları olarak ikiye ayrılıyor.

Kara surları, düzenli işlenmiş konglomera taş bloklardan, harç kullanılmadan yapılmış kazamatlı surlar.

Side deniz surları ise oldukça tahrip olsa da halen büyük ölçüde izlenebiliyor.

Ancak maalesef bu surlar sahildeki yazlıklara ya destek ya da malzeme olmuş durumda.

-Tarihi Liman

Side’nin oldukça şık ancak bir o kadar da sevimli küçük bir tarihi limanı var.

Liman neredeyse 2000 yıllık olduğu için özüyle korumaya çalışılmış. Liman neredeyse günün her saati oldukça canlı.

Ancak limanın güney istikametinde olması nedeniyle güzel bir gün batımı ya da doğumu fotoğrafı çekmek pek de mümkün olmuyor. Ancak yine de gündüz çekimi için çok güzel renkler yakalamanız mümkün.

-Side Müzesi (Agora Hamamı)

Side Antik Tiyatrosu’nun hemen karşısından bulunuyor. M.S. 2.yy.da inşa edilmiş ve M.S. 6. yy.a kadar inşa edilen  ilave binalar ile günümüze ulaşmış. Dışarıdan bakınca küçük bir müze gibi dursa da içine girdiğinizde kendinizi zamanın içinde akarken buluyorsunuz. İçindeki tarihi eserleri tek tek inceleyip dokunmak bu dokuyu yaşamak istiyorsunuz.

Antik yapıdan restore edilmiş galerisindeki heykel ve kalıntılar ise görülmeye değer. Müzede sergilenen eserlerin büyük bir bölümü 1947-1967 yılları arasında Prof. Dr. Arif Müfid Mansel tarafından Side Antik Kenti içerisinde yapılan kazılarda çıkarılan parçalardan oluşuyor.

Müzede Hellenistik, Roma ve Bizans döneminden kalan; yazıtlar, silah kabartmaları, Roma Devrinden yapılmış heykeller, lahitler, portreler, amphoralar, sunaklar, , sütun başlıkları ve sütun kaideleri sergileniyor. Ağaçlı geniş bahçesindeki Bizans döneminden kalma armalı eserler de gerçekten görülmeye değer.

Tiyatroya giriş kişi başı 12 TL (2019). Müzekart sahibiyseniz burada geçerli. 

Çalışma Saatleri: 08:30-19:30 Adres: Side Mahallesi, 07330 Manavgat/Antalya, Tel: +90 (0242) 753 10 06

-Antik Büyük Hamam

Avrupa’da böyle bir hamam olsa tüm gezilecek yer listelerinde olur. Bizde ise gördüğünüz gibi ışıklandırma için kullanılıyor.

Elimizdekilerin kıymetini hiç bilmiyoruz. Giriş yok. Restorasyon niyeti var mı? Bir tabela göremedim. Ancak etrafı teller ile çevrili.

Adres: Side Mahallesi, Nergiz Sk., 07330 Manavgat/Antalya

Değerlendirme

Bu kent ile ilgili tek üzüntüm gerekli önemin verilmediğini görmek. Tarihin bırakın korunmayı neredeyse otopark olarak kullanılması cabası. Kötü niyetli kişiler kenti götürse kimsenin haberi olmaz.

Antik kentin bir yazıda Side ile birleştirilmesini kesinlikle doğru bulmuyorum. Bu şekilde bir yazı kaleme alsaydım kesinlikle kolaya kaçmak ya da gezi ve foto severler için Side’ye gerekli önemi vermemek olurdu. Dilim döndüğünce gezgin ve foto severlerin işini kolaylaştırıcı bir yazı yazmaya çalıştım. Umarım işinize yarar.

Manavgat ve Antalya ile ilgili diğer yazılarımız için Antalya Gezi Rehberi‘ne bakmayı unutmayın. Başka bir güzellikte görüşmek üzere…Sağlıcakla kalın.