Kırgız Mezar Kültürü

Kırgızistan gezim esnasında en çok dikkatimi çeken şey kesinlikle Kırgız Mezar Kültürü idi. Çünkü Kırgızlar garip ama ölülerini anmak için büyük ve kalıcı yapılar inşa etmekten çok gurur duyuyor.

Paris’e giden arkadaşlarım mutlaka Père Lachaise Mezarlığı’nı görmüştür. Hani kişiler ölü de olsa sanki Dünya’da yaşamaya devam edecekmiş gibi inşa edilen o mezarlığı. Hala görmediyseniz Paris’in Ünlüler Mezarlığı, Père Lachaise yazımızı da okumanızı tavsiye ederim.

İşte benzer bir yaklaşımı burada Kırgızistan’da da gördüm. Farkı ise bu anlayışın bir mezarlıkla sınırlı kalmayıp tüm ülkeye yayılmış olması. 

Özellikle yol kenarlarında arabayla hareket ederken bazen hemen yanı başınızda bazen bir tepenin üzerinde bazen bir dağın eteğinde sanki rahatsız edilmemek istercesine koca ıssızlığın ortasında yalnız ve uzak bir mezarlık öbeği görebiliyorsunuz. 

Buraya kadar bizim için de bir sorun yok ancak ne zaman ki mezarlara yaklaşmaya başlıyorsunuz işte o zaman inançlarımız hala aynı olsa da Kırgızlarla olan mezarlık kültürümüz de ki fark çok net ortaya çıkıyor. Bu günkü yazımın konusu da bu zaten bu farkı sizlere de anlatmak istedim.

Kırgızistan’da Mezar’ın Anlamı

Aynen bizim gibi onlarda mezar dendiğinde ölünün gömüldüğü yer anlamı çıkarıyorlar. Ancak bazen bu mezarlar ölü olmadığı halde de yapılabiliyor. Yani bir yere mezar demek için ölü olması şart değil. 

Kırgızlarda bizden farklı olarak insanlar öldüğünde ruhlarının Dünya’yı tamamen terk etmediğine, mezarda da olsa bizleri etkilemeye devam edildiğine inanılıyor. Yani ruhlar gerekirse bizi ödüllendirip cezalandırabiliyor.

Bir de ölü bedenin sadece başı kıbleye bakıyor bizdeki gibi vücudu değil.

Kırgız Mezarları ve Tarihte Gelişimi

İslamiyet 9. yüzyıldan itibaren Orta Asya ile tanışmış. 200 yıl içerisinde de tüm Kırgızistan’da önde gelen din olmuş.

İslamiyet kapsamında süslü mezarlar yasak olmasına rağmen çoğu Kırgız Şamanizm ve Göçebe Kültüründen gelen adetlerini yeni dinlerine uyarlamayı tercih etmiş.

Mezarlar eskiden yapılan yurt çadırı benzetimli kurgan höyüklerden yine yurt çadırı benzetimli üstü kapalı etrafı açık kurgan mezarlara dönüşmüş. Çünkü o zamanlar göçebe bir yaşam tarzı kimsenin devasa anıtlar inşa etmesine vermiyormuş açıkçası anlamı da yokmuş. 

Rusların 1876’da Kırgızistan’ı işgalinden sonra ise ölenlerin emaye portreleri mezarlarda görülmeye başlanmış.

Kırgızların çoğu 20. yy.a kadar  göçebe olarak yaşamaya devam etmiş ancak biraz da Sovyetlerden özenilerek soylular, tanınmış savaşçılar ve öldükleri yere gömülen insanlar hep bu türbe benzeri yapılar ile onurlandırılmış. Mezarlar zaman içerisinde aileler ve kuşaklarca ziyaret edilmeye başlanmış.

Tüm bu sürecin büyüleyici yönü ise mezarların projelerinde Şamanizm ve Göçebe Kültürü ile İslami ve Sovyet anlayışının sentezlenmesi ve kimsenin de bu anlayışı tek bir yöne doğru çekmeye çalışmaması.

Özellikle SSCB döneminde Kırgızistan’da camiler bile yıkılırken mezarlara hiç dokunulmamış olması gerçekten şaşırtıcı bir durum.

Doğal olarak da uzaktan bakınca bir mezarlık değil anıt mezarların yükseldiği ölüler şehri de diyebileceğimiz sanki tepeleri düşmana karşı koruyan küçük köyler görüyorsunuz.

Bugün Kırgız Mezarları

Bugün birçok Kırgız basit mezar bir taşı ile gömülürken çok zengin olan Kırgızlar için neredeyse birer türbe yapılıyor.

Bazen toplumda iyi bir oğul veya iyi bir kız olarak tanınmak isteyen çocuklar da baba ve anneleri için çok paralar harcayabiliyor.

Genel olarak tüm mezarlar bizdekinin tersine demir çitler ile çevrili ve yer sorunu olmadığı için kendi özel alanına sahip. Bu çitlerde tek bir kapı var. Mezar alanına buradan giriliyor.

Mezar alanının bazılarında kişinin büstünü, bazılarında aileyi simgeleyen kuş kafesi, direk, araç vb. semboller görebiliyorsunuz. Genel olarak kişilerin emaye fotoğrafları da bir köşeye yerleştirilmiş durumda.

Oturmak için banklar bile konuluyor. Hatta bazı alanlarda gece kalmak için oda bile yapılmış.

Değerlendirme

Kısacası Kırgız Mezar Kültürü Türkiye’de çok bilinmese de bugün bir çok yabancı yazar ve fotoğrafçının eserlerini süsleyen bir esin kaynağı haline gelmiş durumda. Tüm gezginlerin dikkatine.

Bişkek ve çevresi ile ilgili diğer yazılarımız için Bişkek Gezi Rehberi‘ne, daha geniş planlama için Kırgızistan Gezi Rehberi‘ne bakmayı unutmayın. Sağlıcakla Kalın.