Bugünkü yazımın konusu merakla okuyacağınıza inandığım hem yakın hem uzak komşumuz Bilinmeyen Ermenistan’da Solo Seyahat. Neden Ermenistan’da Solo Seyahat? diye başlamak istiyorum yazıma.
Uzun yıllar seyahatlerimde menzili hep uzak tutmuş, tersine bir rota izlemiştim. Son yıllarda ise odağımı sınır komşularımıza çevirdim. Daha önce Bulgaristan, Yunanistan, Suriye ve Azerbaycan’ı ziyaret etmiştim. Gürcistan ve Ermenistan seyahatimi ise birlikte planladım. Gürcistan seyahatimin tüm detaylarını “Gürcistan’ın Hem Başkenti Hem Kalbi Tiflis” yazımda bulabilirsiniz.
Seyahatlerimi planlarken genelde ana başvuru kaynağım Lonely Planet kitapları ve internet sitesi olmuştur. Lonely Planet’in, Dünyanın tüm ülkelerinin sadece 2 sayfada resmedildiği koleksiyon eseri, kitaplığımın en kıymetlilerindendir. Sayfaları arasında yolculuğa çıkmaya bayılırım. İşte yine bir sefer kitabın içine dalmışken, karşıma çıkan sayfada bir düğün ziyafet sofrası ve etrafında kasketli birkaç düzine erkek vardı. Bana o kadar memleketimi, Anadolu’yu çağrıştırdı ki! Sanki bizim düğünlerimizden bir sahne. “Ülke: Türkiye” yazsa hiç şaşırmayacağım ölçüde tanıdık. Oysa sayfanın kenarında Ermenistan yazıyordu. Bunu hiç beklemiyordum! “Ne kadar bizden” dediğimi hatırlıyorum. Doğrusu o vakitten beridir Ermenistan hep aklımdaydı.
Ermenistan’a Ulaşım
2008 Nisan ayında gerçekleştirdiğim Ermenistan seyahatimin baz istasyonu Gürcistan’ın başkenti Tiflis oldu. Dolayısıyla uçuşlarımı İstanbul-Tiflis gidiş dönüş şeklinde aldım.
17 Nisan Salı sabahın ilk saatlerinde Tiflis’e ulaştığımda ana eşyamı Envoy Hostel’e bırakıp sadece bir sırt çantası ile yine aynı hostelin organize ettiği Günübirlik Ermenistan Turu’na katıldım. Ermenistan gezimiz tamamlandığında ise grupla birlikte Gürcistan’a geri dönmeyip Tiflis-Erivan arası işleyen araçlardan birine yoldan binerek başkent Erivan’a ulaştım.
18 Nisan Çarşamba günü başkent Erivan’ı köşe bucak gezdikten sonra gece yarısı yataklı trenle Tiflis’e döndüm. Yani 19 Nisan Perşembe saat 07:30 suları Tiflis’teydim.
Seyahat akışını planlarken gece trenini kullanmayı mutlaka istiyordum. Zira tren özellikle de yataklı tren yolculukları bana seyahat ruhunu daha da güçlü yaşatan deneyimler. Diğer taraftan süre kısıtınız varsa hem zaman tasarrufu sağlar hem de konaklamayı da içerdiği için bütçe dostu bir seçenektir.
Tren yolculuğu Tiflis-Erivan hattı olarak gerçekleştirildiğinde, sabah gün doğumu saatinde Erivan’a yaklaşırken Ağrı Dağı’nın, onların deyimiyle Ararat’ın büyüleyici bir manzarası yolcuları karşılıyormuş. Bu cümleyi o kadar çok blogda okudum ki doğal olarak ben de bu manzarayı tatmak istedim. Trenlerin günü, konaklama yapacağım yerlerin müsaitliği ve katılmak istediğim turların günü şeklinde 3 parametreli denklem😊 karşısında ise tercihimi Erivan-Tiflis yönünde kullandım. Gece trenleri her gün karşılıklı sefer yapmıyor. Bu nedenle treni düşünenlere önce tren seferlerini kontrol edip ardından rota çalışmalarını tavsiye ederim. Eğer sadece Gürcistan ve Ermenistan programı yapıyorsanız uçuşları Tiflis gidiş Erivan dönüş şeklinde alıp aradaki ulaşımı da Tiflis-Erivan gece treni olarak planlayabilirsiniz. Tren Bileti: 10.500 AMD.
Ermenistan’da Para
Ermenistan para birimi AMD olarak kısaltılan Dram yani dirhem, 100 AMD= 1,30 TL (2020). Hesaplarınızı bu değere göre yapabilirsiniz.
Gürcistan ve Ermenistan arasında yakınlıktan kaynaklanan yoğun bir insan ve ticaret trafiği olduğu için yer yer Gürcistan parası yani Lari de acil durumda iş görebilir. Hatırlatmak gerekirse 1 GEL=2,22 TL (2020).
Ermenistan’da otomatlardan 100 AMD ile kahve alabilirsiniz. Su ise 150 AMD. Yani kahvenin sudan ucuz olduğu bir ülkedesiniz. Bu yeterli ipucu sanırım. 😊
Ermenistan Vizesi
Ermenistan Türklerden vize alıyor. Ben 2008 yılında 3000 AMD yani kabaca 39 TL ödedim. Vize Online olarak seyahat evvelinde alınabiliyor. Fakat ödeme PayPal ile yapıldığı ve Türkiye bu sisteme dahil olmadığı için online vize alma imkanım olmadı.
Ermenistan’a kara sınırından geçiş yaparken kapıdan vizeyi aldım. İşlemler 10 dakikadan fazla sürmedi. Ödeme AMD olarak alınıyor. Sınırda ATM vardı ama döviz bürosu yoktu. Bu nedenle Gürcistan’dan gelenlerin evvelinde bir miktar AMD ile sınıra ulaşmaları yerinde olur.
Gece yarısı uçaktan iner inmez havaalanından hostele gittiğim oradan da tura katıldığım için dram alacak zamanım olmamıştı. Tur rehberimiz Beqa benim adıma vize ücretimi ödedi. Vizeyi alıp sınırı geçer geçmez döviz bürosu o noktadaydı.😊
Vize kuyruğunda sadece ben vardım. Turda benimle birlikte olan İngiliz ve Japon çift ile Gürcü rehberimiz vizeden muaftı. O esnada gelen hangi milletten olduğunu bilmediğim diğer konuklar da pasaportlarını gösterip saniyesinde şakır şakır geçtiler. Sırada tek kişi ve de Türk olunca az biraz endişe etmedim değil. Pasaport görevlisi de bir ciddi, bir sert bakıyordu sormayın. Az sonra işlemler bittiğinde o mahkeme duvarı gibi olan suratın üzerinde sanki güneşler açtı. Damgayı vururken gülümseyerek “Ermenistan’a hoşgeldiniz! Umarım ülkemizde çok güzel zaman geçirirsiniz. !” dedi. Derin bir nefes aldım ve o dakikadan itibaren içimde Ermenistan’da Bir Türk olmakla ilgili zaten varla yok arası olan endişenin en ufak zerresi bile kalmadı.
Ermenistan’da Nereleri Gezilir?
Genelde Gürcistan’a gelen gezginlerin çoğu Ermenistan’ı da geziyor. Dolu dolu 2 gün süren Ermenistan gezimin 2 etabı vardı.
1- Ermenistan’ın Gürcistan sınırına yakın kuzey bölgesinde yer alan UNESCO kapsamındaki ünlü kilise ve manastırlar
2- Başkent Erivan
-Kuzey Ermenistan Turu
1 numaralı gezi için Tiflis’teki Envoy Hostel’den 135 GEL’e mükellef öğle yemeği dahil bir tur aldım.
Tur dediğime bakmayın, gayet butik bir geziydi. Rehberimiz Beqa, şoförümüz Araik, ben, İngiliz Stephan ve Japon eşi Akiko dahil sadece 3 konuk, tüm günü Beqa’nın mizah ve genç enerjisiyle dolu anlatımları eşliğinde geçirdik.
Ermenistan, tarihte Hristiyanlığı resmi devlet dini olarak kabul eden ilk ülke. Tarih M.S. 336. Bu nedenle de tarihin en eski ve resmi hizmet veren kiliseleri, manastırları bu ülkede. Daha doğrusu o tarihlerde sınırlar tam anlamıyla bugünkü gibi çizilmediğinden Ermenistan ve Gürcistan arası bölgeye dağılmış durumda. Bu nedenle Ermenistan özellikle dini turizmde önemli bir adres. Suudi Arabistan’ın konumunu düşünün, onun bir benzeri gibi.
Bu nedenle insanlığın en önemli ana dinlerinden biri olan Hristiyanlığın yolculuğunu, tarihin bir parçası olarak takip etmek gerçekten de heyecan verici. Tüm bu kilise ve manastırların uçsuz bucaksız ve yemyeşil dağlar arasına yerleşmiş olduğunu düşünürseniz, sıkıcı bir dini gezi yerine gayet iç açıcı bir zaman tünelinden geçildiğini tahmin edebilirsiniz.
–Sanahin Manastırı
İlk durağımız UNESCO kapsamındaki “Eski” anlamına gelen Sanahin Manastırı.
Debed Irmağı ve kanyonu boyunca ulaşılan manastır, bahar dallarıyla süslenmiş çok güzel bir bahçe içinde.
Bahçe tamamen doğal, peyzaj yok. Baharda gezmenin mükafatı olan çiçeklerle bezenmiş. Bahçede gördüğünüz kuşlar ve dev kertenkele mekanın atmosferini tamamlıyor.
Trafik kazasında ölen bir aile için yapılmış ve ölenlerin fotoğraflarının bulunduğu bir mezar var bahçede. Bu kadar eski bir manastırda bizi bugüne ışınlayan bir mezar.
Hem taş duvarlar hem de ahşap kapılar üzerindeki oymalar çok güzel. Ermeniler taş, daha doğrusu sert malzeme işleme konusunda Dünyaca ünlü bir hünere sahip. Bu nedenle en iyi taş, ahşap ustaları, en zanaatkar kuyumcular ve diş hekimleri😊 Ermeni.
Kapıları seviyorum. Özellikle de açık olanları 😊
Manastırın girişinde elişi satan bir satıcı görüyorum. Saçları çok süslü, kürk giymiş; film kahramanı gibi.
–Haghpat Manastırı
Haghpat “Ne kadar güzel” demekmiş. Gerçekten de öyle! Görür görmez ağzınızdan dökülen ilk sözler de bunlar oluyor zaten.
Haghpat Manastırı, Ermenistan’ın ünlü krallarından Ashot Bagratuni zamanında inşa edilmiş. Bu nedenle ülkenin tarih ve kültüründe önemli bir yere sahip. Bu manastırda yaşayanlar çok önemli el yazmaları ve minyatür resimler yapmışlar vakti zamanında. Yine ülkenin önemli saz şairi Sayat-Nova da bir dönem burada yaşamış. Manastırın çok da kıymetli bir kütüphanesi var.
Rehberimiz Beqa bu tüm tarihi ağırlığı ve haşmetiyle duran yapıyı bizim için hazmedilebilir ve neşeli bir aktiviteye dönüştürüyor. Manastırın duvarlarından birisinin boyunca bir uçtan diğer uca düşmeden gidebilirsek dileğimizin gerçekleşeceğini söylüyor. Hemen ne kastettiğini göstermek için adeta Ninja gibi duvara yapışıyor ve onu izlerken keşfettiğimiz duvardaki rastgele dağılmış oyuklara ellerini ve bacaklarını koyarak örümcek adam gibi duvarın ucuna ulaşıyor. Beqa “Sıra sizde. 3 deneme hakkınız var.” diyerek gayet ciddi olduğunu dile getiriyor. Stephan ve Akiko ile kısa bir bakışmadan sonra hepimiz sırayla deniyoruz. İkisi de hemen diskalifiye oluyor. 2 test sürüşünün ardından nihayetinde üçüncü turda düşmeden uca ulaşıyor😊 İngiltere ve Japonya karşısında Türk bayrağını göndere çektiriyorum.
Manastırın içinde bir çok farklı bina var. Bir açık kapımız da Haghpat’ta bulunsun diyerek bir kapıyı daha açıyoruz. Beqa’yı takip ederek girdiklerimizden birinin içinde nedense onu göremedik. Meğerse yerin altına geçmişte soğuk hava deposu olarak kullanılan küpler yerleştirilmiş ve Beqa da kaşla göz arası onlardan birinin içine girmiş.
22 yaşındaki Beqa, tartışmasız bugüne kadar gördüğüm en eğlenceli rehber. Ben de bu coşku dolu rehberimizin izinde sırayla ne kadar küp varsa girip çıktım. Barfiks yapar gibi hissediyor insan küplere girip çıktıkça. Yıllarca oğlumla, ailecek seyahat ettik. Bu seyahatte yalnızım ve o da benimle olsa çok eğlenirdi diye düşündüm. Güya dini bir rota ama Beqa ile her yaştan katılımcı için keyifli bir geziye dönüşüyor.
Haghpat Manastırı’nın masalsı atmosferinde rastladığım masallardan çıkmış ak saçlı nine 🥰
Manastırın bulunduğu tepe yemyeşil. Öyle ışıl ışıl taptaze bir yeşil ki! O esnada masallardan çıkmış bembeyaz saçlı yaşlı bir teyze görüyorum. Manastırın atmosferi içinde sanırsınız yüzyıllar öncesinden gelmiş. Öyle de sevimli ki! Beqa’dan rica ediyorum, benimle fotoğraf çektirir mi diye sormasını. Evet yanıtını alınca da sarmaş dolaş çektiriyoruz fotoğrafları.
–Akhtala
Burası hem manastır hem de bir kale. Dağların doruklarında, üç tarafından uçurumun kıyısına konumlanmış kalesi ile göz alıcı.
Taş ustaları hünerlerini bu kartal yuvası noktasındaki kale ve manastır için cömertçe sergilemiş.
Kale ve manastır arasında yer alan yeşilliğin ortasında dairesel formda bir heykel var. Heykelde akrep, yılan, nar ve yüzük motifleri yer alıyor. Ermeni kültüründe evliliğin bereketi için nar parçalanıyor. Tanıdık geldi değil mi?
Kaleden manastıra doğru fotoğraf çektiriyoruz. Buradaki kilise diğer gezdiklerimize kıyasla süslü.
Gürcü usulü olduğunu söylüyor Beqa. Ermeniler Gregorian, Gürcüler Ortodoks Hıristiyandır diye de ekliyor.
Bir açık kapımız da Akhtala’dan. Ermenilerin ağaç ve taş ustalığının örneği olarak iftiharla sunarım.
–Rehberimiz Beka’dan Hikayeler ve Araik
Beqa yol boyunca ara ara Gürcülerin tembelliği, Ermenilerin ise para hassasiyeti üzerine fıkralar anlattı. Gürcülerin tembel ve her yere geç kalması ile ilgili hikayesini Gürcistan yazımda paylaşmıştım.
Bu hikaye ise Ermenilerin para ile ilişkisi üzerine… Tanrı tüm ulusları çağırmış ve onlara kavimleri için diledikleri tipte burun vereceğini söylemiş. Rus gelmiş ve içki içerken bardağa değmesin diye kalkık burun istemiş. Gürcüler cennet ülkelerinin dağlarını anımsatsın diye kemerli burun talep etmiş. Sıra Ermenilere gelmiş. Ermeni temsilcisi Tanrı’ya sormuş: Burun için para verecek miyiz? Tanrı yanıtlamış:Hayır. Bunun üzerine temsilci şöyle söylemiş: O zaman en büyüğünden olsun.😊
Bir diğer hikayede ise halklara ülke dağıtılıyor ve Ermeniler para vermek gerekirse en ucuzu kalmış olsun diye en son gidiyor. Bu nedenle de onlara sadece taş, kayadan ibaret bir bölge kalıyor. Gerçi onlardan bile geç kalan vardır. Gürcüler… ama onlar Tanrı’yı ikna edip kendi için ayırdığı yeri alıyor. Bu nedenle de Gürcüler ülkelerinin cennet olduğuna inanıyor. Ermenistan’a gelinde hakikaten de bu hikayedeki gibi dağlar bile dağ değil de kayalık. Kaya, kaya, kaya, sarp kaya…. Yeşil alanlar da var muhakkak ama daha çok taş, kaya. Belki de bu yüzden taş ustası oldular. Taştan çok bir şey yok ki memlekette!
Rehberimiz Beqa haricinde bir de şoförümüz Araik’ten bahsetmiştim. Araik muazzam birisi. Zira tam 5 dil konuşuyor: Türkçe, Azerice, Ermenice, Gürcüce ve Rusça.🧿 Dolayısıyla yol boyu Beqa’nın keyifli anlatımı ve oyunları yanı sıra Araik ile Türkçe konuşmak da olağanüstüydü.
Beqa gün boyunca yapacağı 3 testi geçenlerin Erivan’a gitmeye hak kazanacağını söylüyordu. Stephan ve Akiko zaten Tiflis’e döneceği için kastettiği kişi bendim.
Bahsettiği testler ise manastırın duvarını yere düşmeden yürümek, manastırın içindeki küplere girmek ve sözcük oyununu ( ülke ve şehir) kazanmaktı ki sonuncu dahil hepsini yaptım. 3 yıldızım var. Yani Erivan’a gitmeye hak kazandım.😊
-Erivan
Sanahin, Haghpat ve Akhtala’yı kapsayan turumuz 09:00’da başlamıştı. 16:00’da Akhtala Manastır ve Kalesini gezerek turumuzu noktaladık.
–Erivan’a Ulaşım
Beqa ve Araik’in yardımıyla ana yola ulaşıp Tiflis’ten gelip Erivan’a giden minibüse (matruşka dedikleri) bindim. Saat 20:00’yi geçerken Erivan’ın Merkez Otogarı’na ulaştım.
Envoy Hostel’e gitmek için konuştuğum taksiler fiyatlarını 2000, 3000 gibi söyledi ( yani 25-40 TL). O esnada benim taksicilerle konuşmama kulak misafiri olan başka bir yolcu dilersem UBER çağırabileceğini söyledi. Kendi telefonundan uygulamayı açıp aracı çağırdı ve araç gelinceye kadar da bekledi. UBER rakamı 500 AMD (6.5 TL) idi, sürücüye 600 AMD verdim.
–Envoy Hostel Erivan
Hem Tiflis hem de Erivan’da Envoy Hostel’de konakladım ve her ikisinden de çok memnun kaldım. Puşkin Caddesi 54 numarada bulunan Envoy, yine çok merkezi bir noktada. Odalar, ortak oturma alanı, mutfak… hepsi çok zarif, sıcak, iç açıcı.
8 kişilik odada konaklayıp kahvaltı dahil 8.000 AMD ödedim. Bu rakam Tiflis’teki Envoy’a kıyasla biraz daha yüksek bir rakamdı. Ödemeyi kredi kartı ile yapabiliyorsunuz.
Yazıyı hazırlarken merak edip aynı tarihler için güncel fiyatlarına baktığımda 8 kişilik odada kişi başı kahvaltı dahil, Erivan için 72 TL, Tiflis için 68 TL. olduğunu gördüm. Demek 2 başkentteki 2 Envoy arasında hala Erivan’daki az da olsa daha yüksek fiyatlanıyor.
Envoy’daki 8 kişilik odamda göğe uzanan bir merdiven dekoru var; bayıldım. Resepsiyondaki David ise çok içten, sıcakkanlı; epey sohbet ettik.
Hostelde tanıştığım Ermeni kökenli Kanada’da yaşayan Şahan ile seyahatimin ilerleyen günlerinde bir kez daha Tiflis Envoy’da karşılaştık. Bu tür sürprizler gezerken çok kıymetli. İnsana adeta memleketlisini görmüş duygusu veriyor.
Int: https://www.envoyhostel.com/
–İlk Şehir Keşfi
Hostel o kadar merkezi bir noktadaydı ki eşyalarımı bırakır bırakmaz hemen sokağa fırladım ve şehri keşfetmeye başladım.
Salı gecesi olmasına rağmen sokaklarda beni şaşırtan ölçüde bir kalabalık vardı. Cumhuriyet Meydanına doğru yaklaştıkça öyle yoğunlaşmaya başladı ki önce derbi maçı mı var? diye düşündüm. 😊Birine yaklaşıp ne olduğunu sorduğumda Başkan Serj Sarkisyan’ı protesto etmek için sokaklara çıktıklarını söyledi. Nedeni ise Başkan olarak seçilme hakkını dolduran Sarkisyan’ın bu sefer de sistemi değiştirecek kendini Cumhurbaşkanı olarak seçtirmeye çalışmasıydı. Demek ki güç yüzüğünü parmağına takan “kıymetlimiss “😊 sıtmasına tutulup demokrasiyi gönlünce bükmeye çalışıyor. Bir yerden tanıdık geldi ama…
Nedeni ise Başkan olarak seçilme hakkını dolduran Sarkisyan’ın bu sefer de sistemi değiştirecek kendini Cumhurbaşkanı olarak seçtirmeye çalışmasıydı. Neticede Sarkisyan’ın istifa etmesi için yapılan gösteriler sonuca ulaştı. Demek ki güç yüzüğünü parmağına takan “kıymetlimiss “😊 sıtmasına tutulup demokrasiyi gönlünce bükmeye çalışıyor. Bir yerden tanıdık geldi ama…
–Erivan’da Gezilecek Yerler
Ertesi sabah hostelde hem gözü hem ruhu doyuran bir kahvaltının ardından bu sefer gündüz gözüyle şehir turu için yola revan oldum.
Erivan’ın aşırı büyük bir şehir merkezi yok. Yürüyerek her yere gidebilirsiniz. Gece yataklı tren için bileti erkenden almak istedim. Hostel ile istasyon arası fazla uzak olmasa da -sadece 2 durak – sırf metro sistemini görmek için bilet aldım. 100 AMD.
Metronun tren garına denk gelen durağı tıpkı Ayrılık Çeşmesi gibi, yani yerin altında giderken durak noktasında yeryüzüne çıkılıyor. Zaten metrodan iner inmez de karşıdaki heybetli binanın tren istasyonu olduğunu anlıyorsunuz.
Bilet gişesindeki bey çok sevimliydi. Pasaportumu görür görmek hemen çat pat Türkçe konuştu. Kara Sevda dizisini izliyormuş ve çok beğeniyormuş. Sibel Can’a bayılıyormuş. Sesi ayrı, gözleri ayrı güzelmiş. Seda Sayan için de benzer şeyler söyledi. Türkiye’ye gittiniz mi diye sorduğumda da ” Para yok ki!” diye ahlandı.
Açık bölümden bir alt yatak tercih ettim. Rakam 10.500 AMD. Saat 21:30’da kalkacak Tiflis varış tahmini 07:50. Bileti alabilmek için bir miktar daha döviz bozdurmaya alt kata gittim, sonra gelip bileti aldım. Bu esnada iyice günlük hayatın içine dalarak gar tuvaletlerini kullandım. Tuvalet 100 AMD. 😊
Madem şehir merkezi ile aradaki mesafe 2 durak en azından birini yürüsem diyerek tren yoluna bir paralel sokakta yürümeye başladım. Tam bu noktada epey kalabalık bir fırına girip şekli annemin kabartmalarına benzeyen ama dışı poğaça gibi olan bir börek aldım. İçi sebzeliymiş, çok güzeldi. Fiyatı da sadece 150 AMD.
—Aziz Krikor Lusavoriç Katedrali
Yürürken devasa bir kiliseye geldim. Adı Aziz Krikor Lusavoriç Katedrali. İhtişamlı merdivenleri ile minik bir tepeye yerleşmiş dev gibi bir yapı.
Zaten Erivan’ın en büyük ibadet merkeziymiş. Merdivenlerin başında çingene eşarpları sarılı çok yaşlı ve zayıf bir teyzeye 200 dirhem bağış verip kiliseye girdim.
Artık bir açık kapımız da başkentten oldu. Girişteki harika kapıda eşarbıyla mum dağıtan kadına bağış olarak 60 AMD verip bir mum aldım ama kilise içinde mum yakılmıyor. Herkes avuç avuç alıp çıkıyor. Ana kapıdan girilip yan kapıdan çıkılıyor. Çıkmadan bir kaç metre önce kapıya sırtlarını dönüp son kertede mutlaka bir istavroz çakıp ardından da kimileri kapıyı kimileri ise duvarı da öperek çıkıyorlar.
Bu arada belli ki bugün burada bir nikah olacak. İki kadın onlarca çiçeği organize ediyor. İleride o kadar ruhani bir ışık var ki! Kadınlar ve çiçekler olağanüstü güzel gözüküyorlar.
—Circular Park
Katedralin hemen yamacında daire şeklinde devam eden havuzlu bir park var. Adı Circular Park. Heykellerle süslü bir park
Şu anda havuzu boş, bakımda. Etrafına localar, hasır sallanan sandalyeler ve masalar yerleştirilmiş. Çok rahat ve huzur verici olmalı havuz da dolu olduğunda.
Az ileride kültürel soykırımla ilgili mesaj panolarının olduğu bir parka geldim. Doğal olarak bizim yaptığımız soykırıma atfen bunun sadece cana değil kültüre yönelik olarak da gerçekleştiği belirtilerek yıkılan eserlerden bazılarının replikaları Park’ta sergileniyor.
—Cumhuriyet Meydanı
Tiflis Mets adındaki ve tren istasyonundan beri devam eden bu upuzun yol nihayetinde adeta Romanya’yı andıran devasa ve dev binalarla kaplı dairesel bir meydana çıkıyor.
Hükumet Binası, Tarih Müzesi, Marriot gibi büyük oteller ve bankaların bulunduğu bu ihtişamlı meydanda ” İşte buradasınız ” ikonunun olduğu havuzlu alana geçip hatıra fotoğrafı çektirdim. Erivan’ın Kalbinden Bildiriyorum ❤️😊
Tam o esnada, sabahtan beri ” Nerede bu Ağrı Dağı” deyip deyip durduğum güzel dağı, birden dev binalardan birinin ters U formundaki dev geçiş aralığından görüverdim. Tıpkı Guatemala Antigua’daki volkanik dağ gibi bu çerçevenin içinde sisler, puslar ve karla kaplı gözüküyor. Bir sevindim ki sormayın.
Bu sevinçle bir de Tarih Müzesi’ne gireyim tam olsun dedim. Giriş ücreti 500 AMD. Artık prehistorik, Neolitik, Kalkolatik, Urartu, Ani, Kilikya … derken tarih Osmanlı Rus Savaşı’na, 1. Dünya Savaşı’na ve soykırıma geldi. Kullanılan fotoğraflar, söylem ve alan gözetildiğinde oldukça nazik olduklarını söyleyebilirim. Nefret dolu söylemler kesinlikle yok.
Tren istasyonundan beri yaklaşık 3 saattir ayaktayım ve durup düşününce😊 fena yorgun hissettiğimi farkettim.
Yakındaki Burger King’e kadar dayandım. Çok lezzetli bir menüye 1600 AMD verdim, üstelik içecek sonsuz alınıyor:)
Yolda opera binasını gördüm. İnanılmaz büyük, dairesel bir yapı. Avlusu daha da büyük bir daire yapıyor. Yanındaki havuzlu park, içindeki adacık, selvi ağaçları ve heykellerle bir spa merkezi gibi huzurlu.
Burada her adımda çok güzel heykeller var. Binaların taş oymaları hem sade hem ihtişamlı. Heykeller de öyle.
Erivan’da dikkatimi en çok çeken diğer bir nokta ise çiçekçiler. Dükkan içindekilerin harika ötesi vitrinleri var. Sanki her birini bir stilistin elinden düzenlemiş. Sokaklardaki çiçekçiler ise ATM gibi. Dün gece yarısı otele dönerken bile hala hepsi açıktı. Demek Ermeniler günün her saatinde ve hatta çok geç saatinde😊 çiçek alabiliyor.
Yine protestolar. Özellikle hükumet binasına çıkan Sarkisyan Sokağı’nda yüzlerce kişi toplanmış. Protestolardan birkaç gün sonra Sarkisyan istifa etmek durumunda kaldı. Özetle Ermenistan için Yüzüklerin Efendisi’nde mutlu sona ulaşıldı. Hükumet binasının önünde de envai çeşit yeşil renkli üniforması ile askerler, polisler, özel harekat…
Kültürel Soykırım Parkı’na gittim tekrar. Arka tarafında el sanatları tezgahları var metrelerce uzunlukta iki dizi halinde. Kenarlarda da dükkan şeklinde hediyelik mağazaları, restoranlar….
Pazar yerindeki tezgahların birinde o kadar harika müzikler çalıyor ki! Bir an Türkçe gibi geliyor, bir yerde farklılaşıyor. Ya biz onlardan ya onlar bizden esinlenmiş; ya da yok aslında birbirimizden farkımız. Sonuçta o kadar güzel ki uzun süre bu harika müziğin keyfini çıkarıyorum ve gidesim gelmiyor. Şimdi de çalan sanki Sarı Gelin tadında… Türkçe ve Ermenice’nin bu kadar benzer dil melodisi olduğunu bilmiyordum.
–Tiflis’e Dönüş
Gece trende bir çok milletten insanla tanışıp sohbet ettik. En çok da daha 20’lerinin başındaki Mae ile kaynaştık. Filipinli Mae 19 yaşından beri Dubai’de otellerde çalışılarak hayatını kazanıyor. Her fırsatta da seyahat ediyor. Bu ekmeğini yuvadan çok uzakta çıkaran atom karınca gücündeki kızla günler sonra Gürcistan’da Stalin’in evini gezdiğim Gori şehrinde karşılaştık. Memleketlimizi görmüş gibi çığlık çığlığa sarıldık, öpüştük. Dünya gezdikçe küçülüyor ve ülkeler arası sınırlar kalkıp herkes Dünya vatandaşı oluyor. 🌏
Bu ekmeğini yuvadan çok uzakta çıkaran atom karınca gücündeki kızla günler sonra Gürcistan’da Stalin’in evini gezdiğim Gori şehrinde karşılaştık. Memleketlimizi görmüş gibi çığlık çığlığa sarıldık, öpüştük. Dünya gezdikçe küçülüyor ve ülkeler arası sınırlar kalkıp herkes Dünya vatandaşı oluyor. 🌏
Ermenistan’dan Ne Alınır?
İlk Haghbat Manastırı çıkışındaki satıcı tezgahlarında gördüm nar kolyesini (1000 AMD). Ondan sonra da zaten birçok şekilde ve formda narın bu kültürde ne kadar önemli olduğunu gözlemledim. Biz de narı çok seven ve kullanan bir milletiz ama hiç kolyesini üretmedik nedense.
Benim magnet haricinde (600 AMD) aldığım ikinci favori hediyelik objem kolyedir, otantik olması kaydıyla. Haliyle Ermenistan’dan aldığım nar kolyem bu açıdan koleksiyonumun kıymetli bir üyesi oldu. Artık bereketi boynumda taşıyorum. 🙏
Nar şarabı, özellikle sunumuyla da dikkat çekici. Şarabı içtikten sonra kabını süs eşyası olarak sağlayabileceğiniz güzellikte şişelerde satılıyor.
Meşhur brendi Mount Ararat yani Ağrı Dağı Brendi içinse neredeyse tüm marketlerde ayrı bir alan ayırıyor.
Ermenistan’da tatlı ve çikolata sunumlarını ve paketlerini de çok beğendim. Son derece şık bir paket çikolatayı 1000 AMD’ye aldım.
Ermenistan’da Ne Yenilir? Ne İçilir?
Tıpkı Gürcistan’da olduğu gibi Ermenistan’da da Envoy Hostel’den aldığım tur programı öğle yemekliydi ve yemekler restoran yerine bölge halkının evlerinde yeniyordu. Harika bir uygulama. Ülkede geçireceğim bu kısacık sürede hayatın ve kültürün içine daha hızlı demlenemezdim sanırım.
Öğle yemeği için uğradığımız yer tam anlamıyla bir dağ köyündeki evdi. İç avlulu, bizim için çok tanıdık köy evlerinden. Eski tüplü televizyon, dantel örtüler, oyma işlemeli kadife koltuklarla Seksenler dizisi tadında gayet bizden gibi duran bir ev.
Yemekte meşhur Ermeni barbeküsü, yanında meze ve bol kişnişli salata vardı. Ardından kahvelerimiz geldi. Bir de şeker. Şu bizim misafirlikte sunduğumuz gibi.
Ermenistan da tıpkı Gürcistan gibi hamur işleri konusunda becerikli ve eli lezzetli bir ulus. Erivan’da her fiyat aralığında ve şıklıkta restoran ve pastane bulmak mümkün. Börek, pide tarzı ürünlerin tane fiyatı 150 AMD.
Erivan’a ilk geldiğim gece Soho isimli çok şık bir pastahane keşfettim. Kruasan 450 AMD, kahve 900 AMD. (Yani 6 ve 12 TL) Otomattan 100 AMD’ye kahve alınabildiğini hatırlayınca pahalı ama mekanın şıklığı ile düşünülünce hala çok makul bir rakam.
Burada marketlerde en çok dikkatimi çekenlerden birisi çeşit çeşit sebze suları satılması oldu. Özellikle şehrin merkezi noktasında, çiçek pasajı tadında tarihi bir binada yer alan gayet şık bir marketten 350 AMD’ye sebze suyu aldım ve gerçekten de içtikçe canlandım. Özellikle benim gibi çok yürüyen birisi için doğal doping kaynağı.
Burger King tarzı bir yerde menü fiyatı 1600 AMD.
Alakart yemek yiyeceğiniz ve şarap içeceğiniz bir yer için haliyle daha yüksek rakamlar ödeyeceğiniz açık ama yine de en yüksek olası rakamlar bile makul diyeceğimiz fiyat aralığında.
Ermenistan’da nar şarabı ve Mount Ararat adlı brendi içecek olarak oldukça popüler. Denemek isteyenlere.
Ermenistan’a Veda
Ermenistan seyahatim tıpkı o Lonely Planet sayfasına baktığımda hissettiğim gibi “çok tanıdık” ve “çok bizden” duygularla yoğrulmuş bir gezi oldu. Solo, kadın ve bir Türk olarak gram rahatsızlık duymadan gezdim.
Zaten daha yolun başında İstanbul-Tiflis uçağından iner inmez ne büyük tesadüf ki Tiflis’te kalacağım Envoy Hostel’in Ermeni yöneticisi ile havaalanında karşılaşmam gerçekten uğurlu bir başlangıç oldu. Özetle, giriş, gelişme, sonuç…Bu hikayenin her aşaması çok güzeldi, çok coşkuluydu. Mutlu sonla biten bir seyahat daha. Şükürler olsun!