Buzullar Üzerine Bilgilendirici Bir Yazı

Dünya üzerinde çeşitlere yerlere yapmış olduğum gezilerde halen ya da geçmişte buzullar ile kaplı olan bölgelere gitme fırsatım oldu.

Son olarak Dünya’nın halihazırdaki 3. büyük buzul alanı olarak da bilinen Patagonya’ya da gidince bölgeye yönelik gezi yazılarımın daha iyi anlaşılabilmesi için başlangıç olarak Buzullar Üzerine Bilgilendirici Bir Yazı yazmaya karar verdim. 

Malesef küresel ısınma ile birlikte buzulların davranış şekli de gittikçe artan şekilde negatif olarak değişmeye başladı. Doğal olarak da küresel ısınma kapsamında buzullardaki değişimlerin izlenmesi bilim adamlarının daha çok önem verdiği bir konu haline geldi.

Çünkü bu negatif trend ile yaşamın devamı arasında keskin bir bağlantı olduğu düşünülüyor. Yani buzulları kaybettiğimiz gün yaşamın da sürdürülemez hale geleceği gibi…

Buzulların varlığı tamamen kar yağışlarının devamına ve hava sıcaklığının daha fazla düşmemesine bağlı. Çünkü küresel ısınmaya ilk olarak buzullar tepki veriyor. Daha iyi anlaşılabilmesi için anladığım ve gördüğüm kadarıyla konuyu aşağıda özetledim. Keyifli okumalar diliyorum.

Patagonya Buzulları

Buzul Nedir? Nasıl Oluşur?

Dünya’nın vücut bulmasından itibaren belirli aralıklarla buzul çağları yaşanmış. Buzul çağlarının arasında da sıcak ara süreçler olmuş. Tabii ki bahsettiğim bu olaylar insan aklının alamayacağı süreler. Son buzul çağı 25 bin yıl önce başlamış ve 10 bin yıl önceye kadar devam etmiş. Yani şu anda Dünya sıcak süreçte devam ediyor.

Bu durum Dünya’nın yörüngesi ve eğimi ile ilgili. Dünya’nın yörüngesi daha fazla eliptik hale gelip daha az güneş enerjisi aldığı zamanlarda buzul çağları oluşuyor. Bunun periyodu da yaklaşık 100.000 yıl.

Peki buzul nedir? En basit tabiriyle yıllar boyunca erimeyen aşırı yoğun kar birikimleri. Binlerce yıllık birikimlenmenin sonucunda artan basınçla birlikte kar daha fazla sıkışarak yoğunlaşıyor ve alt katmanlardan itibaren sertleşen kar buzul bir kütleye dönüşüyor.

Eğer uygun coğrafi koşullar da varsa kütlesinin tamamı zemin üzerinde kaymaya başlıyor. Eğer su ile karşılaşırsa da burun denilen bir buzul cephesi oluşturuyor.   

Bu tür oluşumları Patagonya’da görmek mümkün. Zaten bunların yaşandığı göllere de buzul gölü diyorlar. Buzul ile ilgili değerlendirmeleri ortaya koymak için 3 değişken çok önemli.

-Birikim Alanı (Accumulation Area) 

Kar birikiminin yağan ve eriyen kar miktarını aşması ile beslenen buzul alanı olarak tanımlanabilir. ELA’nın üst bölgesindedir.

Her zaman karla kaplı. Sulu kar, ıslak kar ve kuru kar görülebilir. ELA yakınında bindirilmiş buz olarak da görülebilir. Bu bölgede yüzey yüksek yansıtma yapar. Beyaz ve pürüzsüzdür.

-Çekilme Alanı (Ablation Area) 

Kar birikiminin yağan ve eriyen kar miktarından az kalması sonucu beslenemeyen buzul alanındaki geri çekilme alanı olarak tanımlanabilir. ELA’nın alt bölgesindedir. 

Bölgenin en önünde burun denen her türlü etkiye açık buzul cephesi vardır. Erime mevsiminin sonunda çıplak buzları da görmek mümkün olur. 

Çıplak buz yüzeyi daha az yansıtma özelliğine sahip ve üzerinde akarsular, göletler, çatlaklar görülebiliyor.

Bu bölgede çok fazla moulin ya da başka deyişle kabaca dairesel, dikey şaft şeklinde buzul değirmenleri oluyor. Bunlar buzulun dibine kadar yüzlerce metre derinliğe ulaşabiliyor veya sadece buzulun içerisinde akarsuların aktığı yarıklara kadar (yaklaşık 10-40 m) bağlantı sağlayabiliyor. Moulinlerden gelen su, buzulun tabanını yağlıyor ve buzul hareketi ile burunlaşmayı etkiliyor.

-Denge Hattı Yüksekliği (ELA-Equılibriım Line Altitude)

En temel buzul istatistik değişkeni olarak kabul ediliyor. Birikim alanı ile çekilme alanı arasında dengenin kurulduğu yükseklik olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyişle yıllık kar birikimi ile buz erimesi arasında dengenin sağlandığı ya da eşit oldukları yükseklik. Bu yükseklik değeri yıl boyunca hava koşullarına göre değişiklik gösterebiliyor. Ancak ortalaması alındığında ortaya ELA değeri çıkıyor. 

Buzullar küresel ısınmaya karşı tepkilerini suya doğru uzanan gözle de takip edebildiğimiz buzul cephelerinde, yüzeylerinde ya da ELA değerlerinde gösteriyorlar.

Yine de genel olarak buzulun göle uzanan kısmındaki değişimlerin küresel ısınmadan çok göl şartlarından da etkilendiği düşünülüyor.

Buzulların Önemi ve Küresel Isınma Etkisi

Buzulların hayatımızda 2 çok önemli rolü var.

-Güneş ışınlarının %45-85 kadarını geri yansıtarak Dünya’yı soğuk tutuyorlar.

Bunun için verilebilecek en güzel örnek sanırım buzul masaları olabilir. Görüntü olarak sanki buz bir kaya parçası etrafında erimiş gibi görünüyor.

Aslında aşınmış kaya parçası buzun üstünde durup buzu güneş ışınlarından koruyor. Bu nedenle erime kayanın etrafında olsa da altında kesinlikle olmuyor. Bu durumda ortaya masaya benzeyen kuru bir kaya çıkıyor. 

-Buzullar aynı zamanda çevrelerini de besleyen çok önemli tatlı su kaynakları. Dünya su kaynaklarının sadece % 3’ü tatlı su. Malesef hızla erimeye devam ediyorlar.

Buzul Çeşitleri

Dünya’nın bugün % 10’u buzullarla kaplı. Milyonlarca yıl önce bu oran % 30’muş. Yani buzullar bir bakıma çekilirken aynı zamanda yer şekillerini de etkilemiş. Bazı yerlerde vadiler bazı yerlerde buzul gölleri ortaya çıkmış. Buzullar benzer olmakla birlikte hacim, şekil ve yerleri itibariyle farklılık gösteriyor.

-Buz Örtüsü

50.000 km² den büyük kara özellikleri gösteren kıtasal buzul kütleleri. Grönland ve Antarktika ise Dünya’da bulunan 2 örtü tipi buzul. Bu buzullar Dünya üzerindeki buzulların % 97’sini oluşturuyor.

-Buz Alanları

Birikim alanı 50.000 km² den küçük, akışı altındaki topografyadan ve kalınlığından etkilenen buzullar.

-Buz Şapkaları

Kubbe biçiminde bulunan buz kütleleri. Daha çok dağ zirvelerinde bulunuyor.

-Çıkış Buzulu

Daha çok vadi buzulu şeklinde olan ancak denize ya da göle doğru akan buz örtüsü, buz alanı ya da buz şapkası.

-Vadi Buzulları

Yüksek dağ vadilerinde oluşan vadinin şeklini alan ve topografya da uygunsa genelde kar hattında hareket eden  buzullar.

Amerika’da Alaska’da, Avrupa’da ise Alplerde de yer yer oldukça uzun vadi buzulları var. Ancak buzul gölleri yok. Çünkü buzullar artık çekilmiş durumda.

Como, Maggiore ya da Lugano Gölleri için bu oluşumlara güzel örnekler diyebilirim. Ülkemiz daha çok Hakkari dolaylarında yükseklerde vadi buzulları var. 

-Dağ Buzulları

Çok yüksek dağ bölgelerinde oluşan değişik çeşitteki buzullar.

Ülkemiz daha çok dağ tepelerinde ya da yamaçlarında küçük çaplı olarak görülmekte. 

Sanırım bu kısa ve özet bilgilendirici yazı ile amacıma ulaşmışımdır. Bölge ile ilgili olarak tüm gezginlerin bilmesi gereken ikinci konu estancialar. Bu konuyu da Estancia Denen Çok Büyük Çiftlikler başlıklı yazımda ele aldım. 

Patagonya ile ilgili diğer yazılarımız için tıklayınız. Sağlıcakla Kalın.